Çocuklar bebeklikten itibaren kendi güçlerini ve dış dünyaya olan etkilerini test ederler. Hangi davranışları yaptıkları zaman ne elde ediyorlar? Hangi davranışı ne zaman yaparlarsa istediklerini elde ederler? Bu gibi sorular bebeklikten itibaren çocukların davranışlarını etkilemeye başlar.Sevmediği yemeği yemezse ne olacak? Annesi ona sevdiği bir şeyi verecek mi yoksa aç mı kalacak? İstediği oyuncak alınmadığı zaman  ne yapmalı? Ağlarsa istediğini elde edebilir mi edemez mi? Bunların hepsi çocukların kendi güçlerini test ettiklerini gösteren örneklerdir. Çocuklar aslında kendi sınırları nerede bitiyor, dış dünya nerede başlıyor bunu öğrenmeye çalışmaktadırlar. Bu yüzden de çocuklara uygun zamanlarda uygun sınırlar koymak çocukların benlik gelişimi ve dış dünyaya sosyal uyumu açısından çok önemlidir.

Peki çocuklara uygun sınırlar konulmadığı zaman neler oluyor? Bazı anne babalar ‘çocuktur yapar’ anlayışıyla çocukların çoğu olumsuz davranışını hoşgörüyle karşılamaktadır. Bazıları ise çocuklarına neyin doğru neyin yanlış olduğu öğretse bile çocuklarının davranışlarını denetlemez. Bu şekilde çocuklar her şeyi yapabileceklerini düşünüp, dış dünyada uymaları gereken hiçbir kural yokmuşçasına bir algıyla yetişmeye başlarlar. Ya da neyin doğru neyin yanlış olduğunu belki bilirler ama yine de kendi isteklerini göre hareket etmeye devam ederler. Bu gibi durumlar aile içinde hoşgörüyle karşılanır ve çocuk sosyal bir ortama girinceye kadar da zorluk yaşamaz. Ancak çocuk kreşe ya da anaokuluna başladığı zaman uyum problemi yaşamaya başlar. Kendi sınırları olmadığını , her zaman her şeyi yapabileceğine ve istediği zaman istediği şeyi elde edebileceğini öğrenmiş çocuklar okulun kuralları karşısında büyük bir direnç gösterir. Kimisi okula gelmek istemeyebilir, kimisi daha da olumsuz davranışlar göstermeye başlar, kimisi de yaşıtlarıyla anlaşamaz. Bu gibi durumlar eğer ailenin tutumu değişmezse uzun bir süre davranış ve uyum problemi olarak devam eder.

Halbuki okul öncesi dönem çocukların toplumsal, sosyal ve ahlaki kuralları öğrenmeye başladığı ve davranışlarını bunlara göre düzenlemeye başladığı çok önemli bir zaman dilimidir. Çocuklar önce dışarıdaki sınırlamalarla kendi davranışlarını düzenler daha sonra ise buları kişiliğinin bir parçası yaparak dışarıdan denetim olmaksızın kendi davranışlarını kontrol ederler.

Bu nedenle okul öncesi dönemde ailelerin çocuklarının davranışlarını denetlemesi ve düzenlemesi için çok önemli görevler düşmektedir. Peki aileler neler yapabilir?

• Çocuğunuzun yaptığı herhangi bir olumsuz veya uyumsuz davranışı isimlendirin ve çocuğunuzla bunun olumsuz sonuçları üzerine konuşun. Bu konuşmada çocuğunuzun yaş düzeyine uygun bir dil kullanmanız çok önemlidir.
• Daha sonrasında çocuğunuz halen bu davranışı yapmayı sürdürüyorsa, bu davranışa uygun bir yaptırım belirleyin.Örneğin, yaptırım, çocuğunuzu sevdiği bir aktiviteden alıkoymak olabilir.
• Çocuğunuzun yaptığı olumsuz davranış için uyarın ve eğer devam ederse sonunda sonucunun ne olacağı üzerine konuşun. Bu konuşma sırasında sakin kalıp, çocuğunuzu da dinleyin.
• Eğer olumsuz davranış devam ederse yaptırımı uygulamaya koyun. Özellikle yaptığı davranışı vurgulayın.Çocuğunuzu kişiliğinden, duygularından ve düşüncelerinden dolayı değil sadece davranışından dolayı bu sonucu yaşadığını belirtin. Gerekirse onu sevdiğinizi fakat bu olumsuz davranışını beğenmediğinizi belirtin.
• Çocuğunuzun olumsuz davranışları karşısında tutarlı davranmaya çalışın.Bir gün yaptırım uygulayıp , diğer gün görmezden gelinen davranış çocuğun kuralları içselleştirmesini ve kendi özdenetimini kazanmasını engeller. Çocuklar daha çok hangi koşullarda o davranışı göstermeye izin var, bunu öğrenip, buna göre hareket etmeye başlar.
• Tüm aile bireylerinin bu konuda tutarlıkla ve görüş birliği içerisinde hareket etmesi de önemlidir. Anneyle olumsuz davranışı konusunda çatışma yaşayan ve babasından anlayış gören çocuk, kendi de tutarlı davranışlar sergileyemez, çevresindeki kişilere göre hareket etmeye başlar.
• Çocuklarınıza yaptırım uyguladığınız için kendinizi suçlu hissetmemeniz, bu konuda pişmanlık duymamanız önemlidir.Çocuğunuzun sevgiye olduğu kadar sınırlara da ihtiyacı olduğunu unutmayınız.

 

Son olarak çocuğunuza sınır koymakta güçlük yaşıyorsanız ve çocuğunuz olumsuz davranışları yüzünden uyum problemi yaşamaya başladıysa en önemlisi de kendine veya başkalarına zarar verebilecek davranışlar geliştirdiyse mutlaka bir çocuk psikologuna başvurunuz.

 

Uzm. Psk.Çağla Sedef Güngör